Një shtrat në një barakë, në dimër. Historia e Eset Jasharit tregon se kushte të tilla nuk kanë qenë aq shumë kohë më parë
Natën në baraka ishte gjithmonë ftohtë. Nuk ishte çudi: ishte dhjetor. Ngrohja fiket automatikisht në orën dy të mëngjesit, muri i jashtëm i hollë prej druri gjithsesi ishte gjithmonë i ftohtë. Një nga banorët e asaj kohe ishte stinori Eset Jashari. Ai thote:
Pavarësisht se si shtriheshe në shtrat, gjithmonë kishe të ftohtë nga njëra anë.
Veç kësaj, moti ishte i mjerueshëm, vazhdimisht binte borë ose shi. Rrobat e lagura shpesh ishin ende të lagura në mëngjes. Eseti bleu shumë çorape që të kishte të paktën një palë të thata. „Por një palë këpucë të dyta ishin shumë shtrenjtë për mua“.
Rentgen në kufi
Një barakë e improvizuar për „punonjësit mysafirë“: Kjo nuk ndodhi në vitet e largëta 1960. Por në vitin 1985. Eset Jashari ishte 21 vjeç. Nga Kumanova në atë kur ishte Jugosllavia e atëhershme (tani Maqedonia e Veriut), ai gjeti punë në Zvicër. Fillimisht vetëm tre muaj në vit për të financuar studimet. Në vitin 1989 filloi si stinor.
Në fund të fundit, Esetit iu desh të jetonte në barakë vetëm pesë javë. Por kontrollet mjekësore që ai përjetoi kur hyri në vend deri në vitet 1990, gjithashtu duken si diçka e ditëve të shkuara: punëtorët vinin me trena specialë. Në Buchs SG ata duhej të dilnin dhe të prisnin. “Një deri në dy orë, po të ishe me fat”, thotë Eseti. Mund të kishin kaluar gjashtë orë. Pastaj të gjithë duhej të shkonin për një radiografi me një trup të zhveshur. Nëse diçka nuk shkonte, shefi informohej dhe punëtori duhej të largohej nga Zvicra
Kushdo që ka defekt do të zëvendësohet
Kjo ishte çnjerëzore. “Shefat na shihnin si një makinë me të cilën fitonin para”. Dhe makinat me defekt janë zëvendësuar. Gjërat nuk janë ndryshe edhe sot, shton Eseti për „Workzeitung“. “Por si punëtor stinor ti kishe zero sigurime shoqërore”.
Kështu është, i tha vetvetes në atë kohë. Sot e ka të qartë: punëtorët nga ish Jugosllavia ishin të diskriminuar pothuajse nga të gjitha anët. Nga shefat që i punësonin vetëm me rrogë, edhe pse kishin bërë të njëjtën ose më shumë punë se të tjerët. Nga kolegët në kantier, sepse një italian, një spanjoll, një portugez, „gjithsesi një zviceran“ kishte më shumë për të thënë se një jugosllav. Dhe gjithashtu nga shteti, i cili vendos rregulla strikte për punëtorët stinorë. Për shembull, kjo: Një punëtor stinor kishte të drejtën e një leje vjetore pas katër vjetësh. Por vetëm nëse ai ka punuar pandërprerë plot nëntë muaj.
Në bisedë bëhet e qartë se si ky sistem i disiplinonte punëtorët stinorë: nëse Eseti, për shembull, nuk do të kishte ndjekur udhëzimet e një kolegu italian, do t’i ankohej kryepunëtorit. Përgjegjësi do t’i kishte besuar italianit, jo jugosllavit. Nëse humbisni punën tuaj, leja juaj e punësimit stinor do të skadojë gjithashtu. Dhe bashkë me të edhe shansi për një leje vjetore.
U bashkua me sindikatën në stacionin e trenit
Në këtë situatë, sindikata ishte jashtëzakonisht e rëndësishme për punëtorët sezonalë, thotë Eseti. Ai e di ende datën e anëtarësimit të tij në Sindikate e Ndërtimit dhe Drurit, një paraardhës i Unia-s, 9 mars 1989. Pikërisht në stacionin e trenit Buchs, kur mbërriti për herë të parë si punëtor stinor. Sindikata ka ndihmuar për të gjitha problemet, thotë ai dhe qesh.
Ajo ishte si një nënë! Nëse kishit dhimbje dhëmbi, sindikata u sigurua që mund të shkoni te dentisti.
Në vitin 1993 Eseti më në fund mori lejen e qëndrimit që dëshironte. Kjo ka ndryshuar shumë, thotë ai. Po ashtu brenda tij: “Nëse dikush ankohej, unë tani mund të mbroja vetveten. Unë isha në gjendje të bëhesha përsëri plotësisht një njeri. Si stinor, nuk isha unë”. Tani në vend lejohet të hyjë edhe bashkëwshortja e tij, me të cilën ndërkohë u martua në Kumanovë.
Me paratë që fiton Eseti, ndërton një shtëpi në vendlindjen e vjetër. Gjithmonë në mendjen e tij është plani për t’u kthyer dhe për të punuar në „punën e tij të ëndrrave“, siç thotë ai. Ai është mësues i përgatitur i matematikës dhe fizikës. “Por më pas erdhi lufta në Jugosllavi”. Fëmijët u rritën, Eset Jashari i varrosi planet dhe qëndroi këtu. Ai gjithashtu duhej të hiqte dorë nga puna e tij ndërtimore, transmeton portali Shtegu. Që kur mori një stimulues kardiak në 2001, ai ka punuar si specialist logjistike dhe dispeçer. A ishte fati që në moshën 37-vjeçare ai mundi të kalonte në një industri që e ngarkon më pak trupin? „Absolutisht jo,“ kundërshton ai:
Gjërat ishin shumë më interesante në ndërtim! Të gjitha makinat – dhe unë ende e di se si funksionojnë!
Dhe gjithsesi: ai mbushi gjashtëdhjetë vjeç një muaj më parë dhe nga puna e ndërtimit tashmë do të kishte dalë në pension.
„Gjithmonë në vend të dytë“
Eset Jashari, bashkëshortja e tij dhe tre fëmijët e tyre tashmë të rritur i kanë pasaporta zvicerane për më shumë se njëzet vjet. Ish-punëtori stinor mirëpret punën në shtëpinë e gjërë të një familjeje me pamje nga Bieli, i cili këtë vjeshtë ai kandidon për të tretën herë në parlamentin e qytetit të Bielit. Ai ka qenë në bordin e SP-së në lagjen multikulturore Madretsch për gati pesëmbëdhjetë vjet.
Pra, gjithçka është në rregull? Materialisht, thotë ai, ia ka arritur qëllimit. Të jetë në gjendje të sigurojë familjen. Bieli është shtëpia e tij, ai njihet këtu. E megjithatë: “Kur flas, njerëzit vënë re: Aha, i huaj. Dhe automatikisht të largojhen. Ju jeni gjithmonë në vend të dytë, kurrë i pari”. Ai ngre supet, buzëqesh përsëri dhe thotë: „Unë mendoj se duhet ta pranoj këtë“.