Salajdin Salihu, foto nga arkivi personal

Ku është pushteti aty janë privilegjet dhe konfliktet. Aty është nektari, ambrozi, por edhe thika e Brutit. Aty janë lajkat, përplasjet, interesat. Aty janë neronët, jaguat, fushetë, tajeranët. Aty janë dhelprat, hienat, ujqit, luanët. Aty janë nimfat, sirenat, meduzat, kentaurët. Aty çdo paqe është një luftë e heshtur dhe çdo luftë e zjarrtë mund të jetë vetëm trill. Aty çdo mbijetesë kushtëzohet nga dredhia dhe forca. Aty, siç tha Shekspiri, “çdo buzëqeshje është kamë”. Aty prapa mirësjelljes ka një komplot dhe pas një shikimi tinëzar pason kafshimi helmues. Aty në mëngjes mund të jesh Goliat dhe në mbrëmje mund të bëhesh David. Në ag turma të duartroket, kurse në muzg të pështyn, të godet, të vret. Aty asgjë nuk është siç e ëndërrojnë erazmot dhe monteskjetë… 

Pushteti fshehtas e fut djallin në shpirtin që ka zgjedhur ta dirigjojë. Pastaj, po atë shpirt, e mbush me helme të urrejtjes dhe të hakmarrjes. Ia ngjall arrogancën. Ia shuan ndjenjën e empatisë dhe vëmendjes ndaj të tjerëve… 

Sa më shumë kalon koha, njeriu i veshur me pushtet e humb ndjenjën për realitetin dhe, ndonëse rrethohet me servilë, ai është qenia më e vetmuar në botë, që e dëgjon vetëm zërin e tij dhe të askujt tjetër. Me kalimin e kohës më nuk i beson askujt. 

Këtë vetmi dhe mosbesim e hasim dendur në rrëfimet mitologjike. 

Hyjnesha Gea lindi disa titanë. Urani, nga frika se djemtë e tij mund t’ia rrezikonin pushtetin, i mbylli ata në grykën e nëndheshme. Njëri prej tyre, Kronosi apo koha, me ndihmën e nënës, e rrëzoi të atin nga pushteti dhe u bë zotërues i botës. Për shkak të paranojës se mos i ndodhte e njëjta gjë, Kronosi i hante fëmijët e sapolindur. Gruaja e tij, Rea, që donte të kishte fëmijë, në vend të foshnjës i dha të hante një gurë. Edhe Kronosi u rrëzua nga pushteti prej birit të tij, Zeusit… 

Ndryshe nga Ata që tundohen nga magjia e pushtetit, shkrimtarët tundohen nga magjia e gjuhës. Nëse për Ne njeriu është qenie e papërsëritshme, për Ata njeriu është votë, numër, i denjë edhe për gijotinë. 

Ata mund të ishin të zakonshëm. Makbethi ishte tjetër njeri, por u mbërthye me frikë dhe dyshime shtypëse sapo dora e tij, e shtyrë nga vullneti për pushtet, e bëri krimin e parë. 

Sa e sa njerëz u shpërfytyruan, sapo u bënë të pushtetshëm ose sa u bënë levë e një sistemi shtetëror… 

Njerëzit e politikës, ndonëse duken si kolosë, kanë qenë si gjithë të tjerët. Sipas Gustave Le Bon-it, janë ngjarjet e pazakonta që shkaktojnë tronditje te disa qeliza të trurit të tyre, të fjetura në gjendje të zakonshme, për t’i bërë ata figura kolosale… Ky është “banaliteti i ligësisë”, siç e quajti Hana Arent.

Ndoshta për këtë shkak, që të mos bëjmë faje, sepse druajmë nga dënimi i ndërgjegjes, Ne ikim drejt vetmisë, kurse në lojën e eliminimeve bëhen të tjera bilance. “Djali im, ti nuk e di se me sa pak mëshirë qeveriset bota”, tha Uksensherna, kryeministër i Suedisë më 1612.

Neve na duhen virtytet dhe veset njerëzore që të krijojmë rrëfimet tona, kurse Ata i përdorin veset njerëzore dhe nga njerëzit normalë bëjnë personazhe statike.

Ndoshta këtu është keqkuptimi i përhershëm midis Nesh dhe Atyre. Mes Nesh që ëndërrojmë një botë më të përsosur, më të bukur, më të butë dhe më të fisme dhe Atyre që veprojnë në botën e komplikuar, të vrazhdë, të egër, armiqësore dhe hipokrite – në botën e politikës dhe të interesave të mëdha. 

Ne që kemi frikë nga përgjegjësia ndaj fjalës, besojmë se gjuha është “armë e mbushur me të nesërme”, siç shkroi Gabriel Celaya, e cila na mundëson të sajojmë një tejbotë estetike, kurse Ata e konsiderojnë gjuhën si armë për të goditur dhe mposhtur kundërshtarët, si dhe për të fituar apo për ta ruajtur pushtetin.

Ne duam të zbulojmë, Ata duan të fshehin. Ne duam të heshtim sa më shumë, kurse Ata duan të flasin sa më shumë. Ne besojmë se ka miqësi të përhershme, kurse për Ata edhe armiqtë mund të bëhen aleatë dhe aleatët mund të bëhen armiq. Ata që duan brenda lojës politike miq të përhershëm, kanë hyrë në lojën që nuk e njohin… 

Ne, që i bëjmë thirrje për çdo çast shpirtit të çiltër njerëzor dhe për çdo çast e përkëdhelim bishën e fjetur brenda nesh për ta qetësuar, ëndërrojmë një botë më të mirë, e cila nuk na përket vetëm neve, por edhe atyre që nuk kanë ardhur, kurse Ata, të veshurit me rroba pushteti, nuk merakosen për ëndrrat tona. Ata, siç tha Dagobert Runesi, e kanë zbuluar shumë kohë më parë se është më e lehtë që t’i bashkosh njerëzit në urrejtje të përbashkët sesa në dashuri të përbashkët.

Ne kemi të drejtë të besojmë se bota jonë është më e mirë dhe t’i ftojmë të paktët të bëhen pjesë të saj. Kemi të drejtë të besojmë se aty ka më shumë dashuri njerëzore dhe buzëqeshjet nuk janë kamë.

Ndoshta ky është vetëmashtrim, por një vetëmashtrim i bukur që na mban gjallë, ne të magjepsurve nga mësuesi ynë mëkatar me emrin Bodler: “Froni im është në qiell”… 

Ne dhe Ata jetojmë në botë të ndryshme. Ne nuk mund të hyjmë “andej” dhe Ata s’mund të dalin “këtej”. Ndoshta kjo dramë moskuptimi do të vazhdojë përgjithmonë. 

Këtë dramë mund ta ilustrojmë edhe me anekdotën për Bethovenin dhe princin, që flet për dinjitetin e artistit. 

Princi Lihnovski, gjatë një pranie të oficerëve, i kërkoi Bethovenit të bënte muzikë para tyre. Kompozitori sedërlënduar u largua nga oborri i mecenës së tij, duke lënë shënimin: “Bota ka pasur dhe do të ketë mijëra princër, por ka vetëm një Bethoven”…