NJË JETË ME DITAR NË DORË
(Motrës, Halides, në vend të lamtumirës)
Dyzet e gjashtë vjet me ditar në dorë, nga mosha 19 vjeç kur e kreu Normalen, e deri kur doli në pension. Dyzet e gjashtë vjet, një jetë e tërë, pa munguar kurrë, as edhe një ditë të vetme, pos në rast sëmundjeje a vdekjeje në familje
Ishte privilegj ta regjistroje djalin a vajzën, nipin a mbesën, në klasën e mësueses Halide. Gara ishte e fuqishme. I doje nxënësit si fëmijët e tu dhe i trajtoje të gjithë njësoj: të varfër a të pasur, bij intelektualësh apo fëmijë fshatarësh, gjithsecilit ia jepje hakun që i takonte.
Ishe e para vajzë veleshtare që shkoi në Shkollën Normale në Shkup, në vitin e largët 1960. Normalja “Zef Lush Marku” ishte shkollë dhe konvikt, me profesorë e edukatorë, me orar mësimi e studimi, me restorant (mensë) e mbrëmje vallëzimi. Një çerdhe e vërtetë dijeje e mësimi, por edhe kulture e formimi, ku vijonin mësimet të rinj e të reja nga të gjitha viset shqiptare në Maqedoni e më gjerë… Më kujtohet kur erdhe në gjysmëvjetor, kishe ndryshuar shumë, fytyra të qe pastruar nga njollat e diellit (“leçe” u thonë në Veleshtë), ishe rritur e zbukuruar. Kushtet e jetës në fshat atëbotë ishin të vështira, kurse atje në kyeqytet, sado-kudo, ushqimi ishte më i rregullt dhe kushtet e banimit pak më të mira.
Në udhëtimin tënd drejt dijes kishe shumë shokë e shoqe, por shoqe jote e jetës mbeti ladorishtarja Naze, që u nda nga ti e fundit në varrezat e Prishtinës në Dragodan (Arbëri).
Nuk ishte e lehtë “të thyhej akulli” rreth shtatëdhjetë vjet më parë, kur prapambeturia qëndronte këmbëkryq në vatrat tona. E kush do t’ia bënte fora pos familjes Vinca, një pinjoll i së cilës e kishte sjellë i pari Abetaren në fshat? “Si, or Nexhat, e çove cucën n’shkollë, n’Shkup?”, e kishin ngacmuar babën tonë të urtë e besimtar ca fshatarë zevzekë e fanatikë, kurse hoxha i fshatit nuk i kishte folur një kohë të gjatë. Ishte herezi t’i prisje flokët e të dilje zbuluar në kohën kur edhe ngarja e biçikletës quhej mëkat, sepse “toçaku” ishte vegël e shejtanit!
Në Normale këndoje në korin e shkollës, por shquheshe edhe si soliste. Repertori yt ishte i gjerë, por këngë jotja e preferuar ishte “Si m’ke sytë, m’i ke vetullat”, që e këndoje shpesh në ndeja e gazmende familjare me sy gjysmë të mbyllur. (Si refleks i largët i kësaj kënge të moçme, m’u fiksuan në kujtesë sytë dhe vetullat e tua në çastet e fundit në spital!). Këndoje bukur, sikurse edhe Shpresa, kurse vajtimin, ndryshe nga ajo, nuk e kishe zanat. Ndoshta ngaqë duke qenë më e vogla, këtë “barrë” në familje e kishin mbajtur nëna dhe motrat e mëdha.
Karrierën si mësuese e fillove në vendlindje, për ta vazhduar, pas martesës, në Shkup, kurse nga viti 1973, në Prishtinë, ku fillimisht punove në shkollën speciale për të verbër, duke e mësuar edhe alfabetin e Brajit.
Punove gati një çerek shekulli në “Hasan Prishtinë”, pastaj në shkollën “Gjergj Fishta”.
Nuk pushove për asnjë çast as në kohën e aparteidit, kur ti dhe kolegët e tu mbanit mësim në bodrum, kurse ata të tjerët në katet e sipërme. Pas çlirimit të Kosovës, kur erdhi liria e fituar me aq mund e sakrifica, Dositeji shkoi nga kishte ardhur dhe shkollës iu kthye sërish emri i mëparshëm (“Hasan Prishtina”), tok me bustin e Heroit në oborrin e saj. Kalove në shkollën tjetër me emër të madh, “Gjergj Fishta”, duke u shkëmbyer me një kolege për arsye praktike, për ta vazhduar punën si gjithnjë me zell e përkushtim të madh.
Edhe pse vetëm me Normale e Akademi Pedagogjike, kishe njohuri më shumë se shumë njerëz me tituj shkencorë. Lexoje vazhdimisht, përveç shtypit, edhe vepra letrare: romane, poezi, libra publicistikë etj. Me libër bije e ngriheshe. Gjuhën e flisje bukur, pastër, shqip; edhe e shkruaje pa gabime. E, megjithatë, gjithë jetën emri të mbeti me dy trajta: Alide në vendlindje, në Veleshtë e në Strugë; Halide në Prishtinë e në Shkup.
Me punën dhe sjelljen tënde nderove veten e familjen, por edhe rrethin ku jetove e veprove. Fitove respektin e kolegëve dhe dashurinë e nxënësve, që në punën tënde zinin vendin kryesor, ashtu sikurse edhe ata e kishin në zemër mësuesen e tyre të dashur.
Ish-nxënësit e tu të vizitonin; të shkruanin e të telefononin; të dhuronin lule e libra; të ftonin për kafe a edhe për drekë a darkë në ndonjërin nga restorantet e Prishtinës, ku ktheje shpesh me shoqet e tua pas shëtitjeve të mëngjesit në Gërmi e Taukbahçe.
Ishe e urtë e paqësore dhe u qëndroje larg sherreve, por nuk lëshoje pe kur duhej mbrojtur shkolla shqipe dhe gjuha amtare. Nuk po përdori fjalë të mëdha si “çështja kombëtare” dhe “interesi kombëtar”, që kanë nisur të na i neveritin zhurmaxhinjtë e pasluftës, ata që gjatë tërë jetës kanë kënduar ashtu siç u diktonte pushteti i kohës. (Të kujtohet peticioni i vitit 1989 me 1200 nënshkrime në mbrojtje të emrit të shkollës sate, tekstin e të cilit e shkrova unë, kurse ti me nxënësit e tu u kujdesët që t’i mblidhnit nënshkrimet e prindërve, disa prej të cilëve, nga frika, nënshkruanin në mënyrë krejt të palexueshme?).
E doje shumë natyrën… Në pushimet e verës shkoje me dëshirë në vendlindje për t’i vizituar të gjithë me radhë, familje e farefis, por edhe për të pushuar pak buzë Drinit a në plazh nën rrezet e diellit…
Ndejën e fundit e patëm në ditëlindjen time, më 22 maj të këtij viti, në Prizrenin e bukur. Ishte dreka jonë e fundit e përbashkët, thellë në grykën e Lumëbardhit. Sapo ishin shfaqur shenjat e sëmundjes, që do të të shtronin në spital dhe në shtrat pas operacionit.
Nuk më heq zemra të shënoj përvjetor a të bëj promovim libri pa ty, që ishe vizitore aq e rregullt e tyre, tok me shoqe, edhe pse e di, jam plotësisht i sigurt, se ti nuk do ta doje këtë.
Dëgjimi i rënduar në vitet e fundit, që ishte pasojë e “muzikës” gjysmëshekullore të “kosheres së bletëve”, klasës përplot me nxënës, ishte burim humori për ne. Një ditë në mëngjes, në ditët e mbylljes në karantinë, zhvilluam këtë dialog me telefon: “A e ke dëgjuar Këngën e mjekut?” – të pyeta unë, ndërsa ti m’u përgjigje: “Vetëm unë jam zgjuar. Të tjerët janë në gjumë”. Ishte koha kur u mbyllën rrugët dhe sheshet e Prishtinës, por jo edhe dyert e zemrës.
Jeta jote nuk qe pa sfida, por të gjitha i përballove me durim e qetësi.
Nënë, motër, gjyshe, teze e hallë, ti ishe edhe lexuese e rrallë. Ndër librat e fundit që lexove qenë Ditari im i pandemisë, ku je edhe personazh dhe libri bestseler i Lea Ypit “Të lirë, të jetosh në fund të historisë”, që flet për Shqipërinë e diktaturës dhe të tranzicionit, parë me sytë e një vajze të zgjuar shqiptare, që po bën emër në botë. Në “muajin e librit”, si quhej dikur tetori, unë humba motrën, por edhe lexuesen time të rregullt. (Ky është shkrimi im i parë që ti nuk do ta lexosh si zakonisht, fizikisht, por besoj se do ta ndjesh edhe atje tek je, çuditërisht!). Në kohën kur lexuesit si ti janë specie në zhdukje kanë arsye të pikëllohen edhe miqtë e mi shkrimtarë.
Nuk kanë të sosur kujtimet, motër dhe unë s’di nga t’ia nisi e ku të bitisi.
Kur rashë në spital tre-katër vjet më parë, më the: “Dua të vdes para teje, jo vetëm pse jam më e madhe, por edhe që të më kushtosh poezi si Vaes e Zinijes”. (Nuk e përmende dhimbjen tonë të madhe, Shpresën). “Ty do të të kushtoj për së gjalli dhe jo poezi, por tregim” – të thashë.
Nuk e mbajta premtimin, sepse nuk e prisja që ti, motra ime e vogël, e vetmja që më kishte mbetur, të ikje kaq shpejt.
I deshe shumë “loçkat e tua”: Vjolën e Tanën, Borën e Lean, Marinin e Lirin (ah!), por nuk arrite ta njihje anëtarin më të ri të familjes, Nolin e vogël. Do t’i flasim për Ty kur të rritet dhe urojmë që të ketë një mësuese si ti kur të shkojë në shkollë.
Ike pa e thënë fjalën e fundit, pa na thënë “lamtumirë”, sepse në muajt e fundit të jetës ishe në komë. Nuk di në ishte komë a diçka tjetër, por di se na brengosi pa masë gjendja jote. Merrje frymë dhe i pranoje ushqimin e ilaçet, por nuk flisje. Gojë kishe, gojë s’kishe! Shpresoj t’i kesh dëgjuar dhe t’i kesh marrë me vete, si peng dashurie, fjalët që t’i thoshin të dashurit e tu që të rrinim mbi krye ditë e natë dhe në mënyrë të veçantë mbesa Vlerë, që tregoi një kujdes të pashembullt dhe një dashuri të paparë prej bije, por edhe familjarët e tjerë, që u kujdesën për ty deri në fund, ashtu siç u kujdesën edhe për përcjelljen tënde në banesën e fundit dhe për pritjen e njerëzve që hynë e dolën varg në shtëpinë tënde në Taslixhe në ditët e “të pames” tradicionale.
Tri ditë rresht si në ekran e kam parë motrën time me sytë e të tjerëve: miqve, kolegëve, prindërve, ish-nxënësve. Gjithë ai respekt e dashuri e paparë, që jo vetëm të mallëngjen, por edhe të bën krenar. Dhe nuk e kam për turp të them me keqardhje dhe ndoshta edhe me një dozë kritike se nuk e kisha njohur sa duhet motrën time!
Lamtumirë, motërmira ime! U prehsh në paqe!
Prishtinë (Ulpianë), 25 tetor 2022
