Gjyqësori në Maqedoninë e Veriut ka demonstruar angazhim për mbrojtjen e integritetit dhe pavarësisë së tij, por zvogëlimi ndjeshëm i përzgjedhjes së gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë, tashmë është shqetësuese. Korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha. Zbatimi i strategjisë kombëtare për parandalimin e korrupsionit dhe konfliktit të interesit dhe planit aksional përkatës ka qenë i ngadalshëm. Situata në burgje mbetet dramatike. Zgjidhjet sistematike për përmirësimin e kushteve të paraburgimit duhet të zbatohen me urgjencën më të madhe. Këto janë vetëm disa nga vërejtjet më eksplicite të Komisionit Evropian në raportin e progresit për Kapitullin 23 – Gjyqësori dhe të drejtat themelore.
Në fushën e gjyqësisë, raporti përsëritit paralajmërimi se Akademia për Gjyqtarë dhe Prokurorë Publikë mbetet e vetmja “hyrje” për këto profesione dhe se trajnimi fillestar nuk duhet të tentohet. Pavarësisht nga efikasiteti i ruajtur i gjyqësorit, kritikat e përsëritura për dygjuhësinë në procedurat gjyqësore dhe pagat në gjyqësor kanë qenë të mprehta.
Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit vazhdon të kryejë mandatin e tij në mënyrë proaktive. Korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha dhe është një çështje shqetësuese. Maqedonia e Veriut vazhdon të përmbushë detyrimet e saj të përgjithshme për të drejtat themelore, por ka sfida në zbatimin e legjislacionit ekzistues.
Pavarësia funksionale e organeve të të drejtave të njeriut duhet të garantohet në çdo kohë, duke përfshirë shpërndarjen e burimeve të mjaftueshme financiare për t’u mundësuar atyre të kryejnë siç duhet mandatin e tyre. Situata në burgje mbetet dramatike. Zgjidhjet sistematike për përmirësimin e kushteve të paraburgimit duhet të zbatohen me urgjencën më të madhe.
Liria e shprehjes dhe pikëpamjet pluraliste vazhduan të lulëzojnë, por sfidat mbeten. Vendi ka nevojë për një strategji për reforma të mëtejshme në media, e përpunuar me mbështetjen e të gjithë aktorëve përkatës.
Sistemi gjyqësor i Maqedonisë së Veriut ka arritur një nivel të përgatitjes / është mesatarisht i përgatitur. Është arritur njëfarë progresi në fushën e gjyqësorit, nëpërmjet zbatimit të qëndrueshëm të strategjisë së reformës në drejtësi, duke adresuar më tej rekomandimet e bëra nga Komisioni i Venecias dhe Grupi i ekspertëve të lartë për çështjet sistematike të sundimit të ligjit. Në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:
të përfundojë zbatimin e strategjisë së reformës në drejtësi dhe planit të përditësuar aksional, me fokus të veçantë në miratimin e ligjit të ri për procedurën civile, në përputhje me standardet evropiane dhe në përgatitjen e strategjisë së re për reformën në drejtësi (për 2023-2027) pa vonesë;
të përshpejtojë zbatimin e strategjive të burimeve njerëzore për rrjetin e gjyqësorit dhe prokurorisë publike dhe përdorimi i tyre si tregues për parashikimin e rekrutimeve të ardhshme;
të vendosen të gjitha burimet e nevojshme për të siguruar që sistemi i automatizuar i informacionit për menaxhimin e lëndëve gjyqësore (AKMIS) është plotësisht funksional dhe i pajtueshëm me masën e re të kompleksitetit të lëndëve gjyqësore dhe metodën për vlerësimin e gjyqtarëve dhe kryetarëve të gjykatave.
Dokumentet strategjike
Disa masa legjislative mbeten në pritje në Kuvend, duke përfshirë një projektligj të ri për procedurën civile. Zbatimi i Ligjit për Prokurorinë Publike vazhdoi, pas hyrjes në fuqi të tij në vitin 2020. Ka pasur progres të kufizuar në zbatimin e strategjive për menaxhimin e burimeve njerëzore në gjykata dhe në Prokuroritë Publike.
Organet drejtuese
Këshilli gjyqësor duhet të forcojë rolin e tij si gardian i pavarësisë dhe paanshmërisë së gjyqtarëve dhe të përmirësojë transparencën e tij. Në mars 2022, Parlamenti zgjodhi një anëtar të ri të Këshillit të Prokurorëve Publikë. . Ndarja e buxhetit për Këshillin u rrit në 371,000 euro, por ende i mungon stafi i mjaftueshëm dhe burimet e TI-së të nevojshme për të kryer detyrat e tij në mënyrë efektive.
Cilësia e drejtësisë
Është po aq e rëndësishme që Akademia t’i kushtojë vëmendje rekomandimeve të Komisionit Evropian për të mos shkurtuar trajnimin fillestar. Asnjë punonjës i ri nuk u rekrutua. Gjykata supreme dhe katër Gjykatat e Apelit vazhduan përpjekjet e tyre për të përmirësuar konsistencën e vendimeve dhe për të harmonizuar praktikat gjyqësore.
Në fund të vitit 2021, kishte 473 gjyqtarë, (26 për 100,000 banorë) 61% gjyqtare femra dhe 170 prokurorë (nëntë për 100,000 banorë), 55% prokurore femra, më pak se në vitin 2020. Sipas Komisionit Evropian për Efikasitetin e drejtësisë (CEPEJ), mesatarja evropiane është 21 gjyqtarë dhe 12 prokurorë për 100,000 banorë. Ndarja buxhetore e vitit 2021 për sistemin gjyqësor ishte rreth 40 milionë euro. Daljet në pension nga qershori 2022 ulën më tej numrin e gjyqtarëve me 48 dhe të prokurorëve me 11. Është thelbësore të përshpejtohet zbatimi i strategjive të burimeve njerëzore për gjykatat dhe prokuroritë publike dhe të planifikohet planifikohen paraprakisht nevojat e personelit. Këshilli për digjitalizmine në gjyqësor intensifikoi punën për zbatimin e strategjisë së TI-së. Pesë gjykata pilot morën pajisje TI të ofruara nga donatorë të huaj. Rekrutimi i stafit shtesë të TI-së varet nga ofrimi i kushteve të punës që janë konkurruese me ato në sektorin privat. .
Efikasiteti
Nuk u bënë përpjekje për të adresuar rekomandimet e Komisionit të Venecias për të rishqyrtuar dispozitat e Ligjit për përdorimin e gjuhëve që lidhen me dygjuhësinë në procedurat gjyqësore. Ekziston nevoja për zgjidhje gjithëpërfshirëse dhe të shpejtë të çështjes së pagave në gjyqësor, e cilësuar si joadekuate. Pretendimet e administratës gjyqësore, përfshirë edhe avancimin në karrierë, mbetën pezull. Nuk u ndërmor asnjë hap për të trajtuar koston e përgjithshme dhe kohëzgjatjen e procesit të zbatimit.
Lufta kundër korrupsionit
Vendi ka arritur një nivel përgatitjeje / është mesatarisht i përgatitur në parandalimin dhe luftën kundër korrupsionit. Është bërë njëfarë progresi pasi vendi vazhdoi të konsolidojë pistat e tij në hetimin, ndjekjen penale dhe gjykimin e disa rasteve të korrupsionit, duke përfshirë në një nivel të lartë. Në përputhje me rekomandimet e viteve të kaluara, Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK) ka qenë proaktiv në ofrimin e udhëzimeve të politikave për institucionet publike për parandalimin e korrupsionit dhe ka hapur disa raste, përfshirë edhe kundër zyrtarëve të nivelit të lartë. Përpjekjet për përmirësimin e funksionimit të KSHPK-së duhet të vazhdojnë, dhe nevojitet një ndarje e mëtejshme e burimeve financiare dhe njerëzore. Burime njerëzore dhe mjete financiare shtesë duhet të vihen në dispozicion të Prokurorisë Publike, qendrave hetimore dhe njësive të zbatimit të ligjit të ngarkuara me hetimin e korrupsionit. Sektorët më të cenueshëm ndaj korrupsionit kërkojnë vlerësime të synuara të rrezikut dhe veprime të përkushtuara. Në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:
të vazhdojë aksioni për luftimin e korrupsionit duke rritur mbështetjen për organet përgjegjëse për zbatimin e strategjisë kombëtare për parandalimin e korrupsionit dhe konfliktit të interesave dhe të zbatojë në mënyrë efektive rekomandimet e GRECO-s;
të ndahen burime të mjaftueshme për Prokurorinë Themelore Publike për Krim të Organizuar dhe Korrupsion, duke përfshirë ekspertë financiarë, në mënyrë që të sigurohet llogaridhënie efektive për rastet e korrupsionit të nivelit të lartë;
të vazhdojë rritja e numrit të dënimeve përfundimtare në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë, duke përfshirë konfiskimin e aseteve kriminale, konfiskimin e bazuar në vlerë, konfiskimin e zgjatur dhe konfiskimin e palëve të treta
Masat parandaluese
Autoritetet duhet të bëjnë më shumë përpjekje për të adresuar plotësisht konkluzionet e raporteve të KSHPK-së. Ligji për Parandalimin e Korrupsionit dhe Konfliktit të Interesit duhet të zbatohet plotësisht dhe KSHPK-ja duhet të forcohet, të mbështetet dhe të ketë burime adekuate. Deri në fund të vitit 2021, KSHPK kishte gjithsej 34 punëtorë nga 64 që ishin planifikuar.
Zbatimi i ligjit
Së bashku me Entin Shtetëro për Revizion, qendra hetimore/policia gjyqësore në prokurori dhe policia kanë nevojë për burime të mjaftueshme të akorduara për të ndjekur siç duhet rastet e profilit të lartë. Në mars 2022, pesë prokurorë publikë u zgjodhën në PNKOK. Nivelet e personelit janë të pamjaftueshme për të trajtuar plotësisht rastet e korrupsionit dhe krimit të organizuar.
Kuadri ligjor
Ligji për mbrojtjen e sinjalizuesve duhet të përafrohet më tej me acquisin e BE-së, duke përfshirë sigurimin e përgjegjësisë civile, penale dhe/ose administrative të një zyrtari që rekomandoi ose mori pjesë në hakmarrje, dhe për të kthyer barrën e provës.
Kuadri strategjik
Zbatimi i strategjisë kombëtare për parandalimin e korrupsionit dhe konfliktit të interesit (2021-2025) dhe planit aksional përkatës ka qenë i ngadalshëm. Vetëm 20% e aktiviteteve të planifikuara për vitin 2021 janë realizuar plotësisht deri në fund të vitit. Për të qenë efektive, zbatimi i Strategjisë Kombëtare duhet të kryhet në të gjitha nivelet e administratës, jo vetëm në nivel të ministrive të linjës.
Të drejtat themelore
Kuadri ligjor për mbrojtjen e të drejtave themelore është kryesisht në përputhje me standardet evropiane. Është e një rëndësie të veçantë zbatimi i të gjitha dispozitave të Ligjit për parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna ndaj grave dhe dhuna në familje. Mund të vërehen përmirësime të vazhdueshme në integrimin gjinor dhe respektimin e të drejtave të grave. Rekomandimet e bëra nga Komiteti Evropian për Parandalimin e Torturës për trajtimin e personave të paraburgosur dhe të dënuar nuk janë adresuar në mënyrë adekuate. Zbatimi i legjislacionit për gjuhën e urrejtjes dhe i planit kombëtar të veprimit për dispozitat e Konventës së Stambollit duhet të përmirësohet. Mekanizmi i mbikëqyrjes së jashtme civile mbi policinë ende nuk është plotësisht funksional, me mungesën e përfaqësuesve nga organizatat e shoqërisë civile. Rekomandimet e vitit të kaluar janë adresuar vetëm pjesërisht dhe mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:
të alokohen burimet e nevojshme financiare dhe njerëzore për t’i mundësuar Komisionit për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi të bëhet plotësisht funksional dhe të rritet bashkëpunimi me Zyrën e Avokatit të Popullit;
rekomandimet e organeve ndërkombëtare monitoruese, veçanërisht në lidhje me të drejtat e personave në paraburgim/burg dhe kushtet dramatike në burgje duhet të zbatohen me urgjencë maksimale dhe duhet të shtohen përpjekjet për të promovuar alternativat ndaj burgosjes;
të ofrohet mbështetje dhe shërbime të përshtatshme komunitare për kategoritë e cenueshme të fëmijëve, veçanërisht fëmijët viktima të dhunës, fëmijët romë dhe fëmijët me aftësi të kufizuara.
Ministria e Drejtësisë ka ende nevojë të ndryshojë Kodin Penal në mënyrë që të sigurojë mbrojtje të plotë për viktimat nga të gjitha format e dhunës, përfshirë edhe femicidin. Shërbimet për viktimat e dhunës me bazë gjinore duhet të zgjerohen dhe nevojitet një buxhet i duhur për të përmbushur standardet e Konventës së Stambollit, duke përfshirë aksesin për gratë me aftësi të kufizuara dhe respektimin e faktorëve të ndryshëm kulturorë, etnikë dhe fetarë kur raportojnë dhunën. Vendit i mungojnë protokollet e qarta ndërinstitucionale dhe policisë dhe punonjësve shëndetësorë i mungojnë kapacitetet për të vlerësuar plotësisht pasojat e dhunës dhe për të marrë masat e duhura. Buxheti i shtetit mbështet vetëm pesë strehimoret funksionale ekzistuese, një qendër krize dhe tre qendra për viktimat e dhunës seksuale. Ofrimi i shërbimeve psikosociale dhe të tjera parandaluese mbetet i pakoordinuar dhe i varur nga financimi nga vetëqeverisja lokale, donatorët e huaj dhe komuniteti i biznesit. Një ekip i specializuar 24/7 për mbrojtjen urgjente të grupeve vulnerabël funksionon vetëm në kryeqytet. Për shkak të mbingarkesës së sistemit shëndetësor gjatë pandemisë, mungesës së stafit të trajnuar në mënyrë adekuate dhe numrit të kufizuar të objekteve akomoduese, viktimat e dhunës me bazë gjinore dhe në familje u përballën me sfida serioze në aksesin e shërbimeve shëndetësore. Administratës i mungojnë planifikimi i duhur strategjik gjinor dhe mungojnë mjetet e buxhetimit, gjë që kufizon mundësitë për integrim efektiv gjinor në hartimin e politikave dhe për integrimin e perspektivës gjinore në dialogun sektorial dhe menaxhimin e financave publike.
Ky kapitull përfshin fushën e gjyqësorit, anti-korrupsionin, të drejtat themelore dhe të drejtat e shtetasve të BE-së.
Ndryshe, Raporti i Komisionit Evropian mbi progresin e Maqedonisë së Veriut në rrugën e saj të integrimit evropian u publikua me 12 tetor përpara Komitetit për Çështje të Jashtme të Parlamentit Evropian.